موکت آنتی استاتیک: مزایا، کاربردها و استانداردها

استفاده از موکت آنتی استاتیک راهکاری موثر برای چالش های خطرات الکترواستاتیکی است.  تکنولوژی‌های الکترونیکی و الکتریکی به سرعت در حال توسعه هستند و در تمامی جوانب زندگی ما حضور دارند. از دستگاه‌های تلفن همراه تا کامپیوترهای شخصی و تجهیزات پزشکی پیشرفته، این تجهیزات الکترونیکی بخش اساسی از روزمره ما شده‌اند. اما در کنار تمامی این پیشرفت‌ها، خطرات الکترواستاتیکی همچنان به عنوان یک چالش مهم همراه ما هستند. 

الکترواستاتیک به ایجاد بار الکتریکی روی اشیاء و سطوح مختلف اشاره دارد و این بار الکتریکی می‌توانند به تجهیزات الکترونیکی و الکتریکی آسیب برسانند یا آنها را از کار اندازند. از این رو، کنترل الکترواستاتیک محیط به عنوان یک مسئله بحرانی در صنایع مختلف و حتی در محیط خانه مطرح شده است.

در این مقاله، ما به بررسی موضع موکت‌های آنتی استاتیک می‌پردازیم. موکت‌های آنتی استاتیک کفپوش هایی هستند که طراحی شده‌اند تا از ایجاد و یا انتقال بار الکتریکی در سطوح و اجسام مختلف جلوگیری کنند. ما در این مقاله به مزایا و کاربردهای این نوع موکت می‌پردازیم و همچنین به استانداردها و مشخصاتی که برای آن تعیین شده‌اند، می‌پردازیم.

موکت آنتی استاتیک و روش های جلوگیری از انتقال بار

موکت آنتی استاتیک از طریق روش های زیر از ایجاد یا انتقال بار الکتریکی جلوگیری می‌کنند.  عبارتند از:

• استفاده از مواد مناسب: موکت‌های آنتی استاتیک از موادی تهیه می‌شوند که دارای خصوصیات ضد الکترواستاتیکی هستند. این مواد معمولاً از فیبرهای مخصوصی تشکیل شده‌اند که اجازه انتقال الکترن‌ها (بارهای الکتریکی) را به سطوح یا اشیاء دیگر نمی‌دهند. این مواد می‌توانند بار الکتریکی را تخلیه کرده و جلوگیری کنند.
• رسانایی الکتریکی: موکت‌های آنتی استاتیک معمولاً دارای رسانایی الکتریکی کمی هستند، به این معنا که الکترن‌ها به راحتی نمی‌توانند در آنها حرکت کنند. این ویژگی باعث می‌شود که بار الکتریکی به سطح موکت جذب نشده و در آنجا تجمع نکنند.
• تخلیه الکتریکی: برخی موکت‌های آنتی استاتیک دارای ویژگی تخلیه الکتریکی هستند که به شکل کنترل شده‌ای بار الکتریکی را تخلیه می‌کنند. این تخلیه ممکن است به صورت ثابت یا در زمان تماس با سطوح دیگر صورت گیرد.
• ساختار و طراحی: ساختار و طراحی موکت‌های آنتی استاتیک به گونه‌ای است که ایجاد اصطکاک و تماس الکترن‌ها با سطوح را کاهش داده و از انتقال بار الکتریکی جلوگیری کنند. این موکت‌ها معمولاً از الیاف نساجی خاصی ساخته می‌شوند که رطوبت را جذب می‌کنند و از خشک شدن سطوح جلوگیری می‌کنند.

با این روش‌ها، موکت‌های آنتی استاتیک به کنترل الکترواستاتیک کمک می‌کنند و خطر ایجاد بار الکتریکی و انتقال آنها به تجهیزات الکترونیکی و الکتریکی را کاهش می‌دهند، به ویژه در صنایع و محیط‌هایی که حفاظت از تجهیزات حساس الکترواستاتیکی ضروری است.

تولید بار الکتریکی در محیط

بار الکتریکی در محیط به دلایل مختلفی ایجاد می‌شوند. دو روش اصلی برای ایجاد بار الکتریکی عبارتند از:

• تماس و انتقال الکترن: در این روش، بار الکتریکی به دلیل تماس و انتقال الکترن ایجاد می‌شوند. الکترن‌ها پارتیکل‌های بارداری الکتریکی هستند که در اتم‌ها و مولکول‌ها وجود دارند. وقتی دو اشیاء به یکدیگر نزدیک می‌شوند و سپس از یکدیگر جدا می‌شوند، الکترن‌ها از یک شیء به دیگری منتقل می‌شوند، و این ترتیب تبدیل به بار الکتریکی می‌شود. به عنوان مثال، وقتی که یک شیء از لبه یک کامپیوتر شخصی برداشته می‌شود، ممکن است الکترن‌ها از کامپیوتر به شیء جدید منتقل شوند و بار الکتریکی ایجاد کنند.
• اصطکاک: اصطکاک نیز یک عامل مهم در ایجاد بار الکتریکی است. وقتی دو اشیاء با یکدیگر اصطکاک دارند، ممکن است الکترن‌ها از یکی به دیگری منتقل شوند. به عنوان مثال، وقتی که یک شیء روی سطح یک میز حرکت می‌کند، اصطکاک بین شیء و سطح میز می‌تواند بار الکتریکی را ایجاد کند.

بار الکتریکی معمولاً به دو نوع مثبت و منفی تقسیم می‌شوند، و این دو نوع شارژ با یکدیگر جذب یا دفع می‌شوند. این پدیده‌ی جذب و دفع بار الکتریکی به مفهوم قانون الکترواستاتیک مشهور است که توسط قوانین فیزیکی توصیف می‌شود. در صنایع مختلف، کنترل و مدیریت بار الکتریکی اهمیت دارد تا از آسیب به تجهیزات یا تأثیرات آن در فرآیندها جلوگیری شود.

استانداردهای انتی استاتیک در صنایع و محیط های  مختلف

موکت آنتی استاتیک در محیط‌های مختلفی مورد استفاده قرار می‌گیرد، به ویژه در مواردی که کنترل الکترواستاتیک ضروری است تا از آسیب به تجهیزات، دستگاه‌ها یا محصولات الکترونیکی و الکتریکی جلوگیری شود. در زیر، محیط‌های مختلفی که ممکن است نیاز به استفاده از موکت آنتی استاتیک داشته باشند و استانداردهای مربوط به آنها را برای هر محیط توضیح داده‌ام:

• صنایع الکترونیکی و نیمه‌هادی: در صنایع الکترونیکی، تجهیزات نیمه‌هادی و دستگاه‌های حساس به الکترواستاتیک (مثل میکروچیپ‌ها) وجود دارند. استفاده از موکت آنتی استاتیک در این محیط‌ها ضروری است تا از آسیب به تجهیزات جلوگیری شود. استاندارد ANSI/ESD S20.20 از استانداردهای مربوط به کنترل الکترواستاتیک در این صنایع است.
• پزشکی: در محیط‌های پزشکی، تجهیزات الکترونیکی و الکتریکی (مانند تجهیزات پزشکی و دستگاه‌های تشخیصی) وجود دارند که نیاز به محافظت در برابر الکترواستاتیک دارند. موکت آنتی استاتیک با استفاده از استاندارد ANSI/ESD S20.20 و استانداردهای مشابه برای کنترل الکترواستاتیک در این محیط‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد.
• اتاق تمیز (Cleanrooms): در اتاق تمیز مثل صنایع میکروالکترونیک، فارماسیوتیکال، و صنایع داروسازی، الکترواستاتیک می‌تواند خطرات جدی ایجاد کند. موکت‌های آنتی استاتیک با استفاده از استانداردهای ISO 14644 برای اتاق تمیز و استانداردهای ESD برای کنترل الکترواستاتیک در اتاق تمیز مورد استفاده قرار می‌گیرند.
• صنایع شیمیایی و پتروشیمی: در صنایعی که مواد شیمیایی قرار دارند، الکترواستاتیک می‌تواند منجر به انفجارها یا آتش‌سوزی‌ها شود. موکت‌های آنتی استاتیک با استفاده از استانداردهای مربوط به منع انفجار (ATEX) و استانداردهای ESD برای کنترل الکترواستاتیک در این محیط‌ها استفاده می‌شوند.
• مخازن و نفتکش‌ها: در صنعت پالایش نفت و حمل و نقل مواد نفتی، الکترواستاتیک می‌تواند منجر به آتش‌سوزی شود. موکت‌ آنتی استاتیک با استفاده از استانداردهای API RP 2003 و استانداردهای مرتبط با کنترل الکترواستاتیک در این محیط‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند.

همچنین، در بسیاری از محیط‌ها و صنایع دیگر نیز ممکن است استفاده از موکت آنتی استاتیک مورد نیاز باشد تا از خطرات الکترواستاتیک در محیط کاری جلوگیری شود. برای هر محیط خاص، لازم است که استانداردها و دستورالعمل‌های مشابه مربوط به کنترل الکترواستاتیک را رعایت کرده و موکت‌های مناسب را انتخاب کنید.

روش ارزیابی خاصیت الکترواستاتیکی پوشش های کف نساجی (انواع موکت) و لمینت: ISO 6356 

سازمان ایزو در سال 2012 روشی مشخصی برای ارزیابی خاصیت الکترواستاتیکی پوشش های کف، موکت هاو لمینت ها ارائه کرد. این روش سال 2021 مورد بازبینی قرار گرفت.  محتوای این استاندارد  آزمون راه رفتن برای اندازه گیری پتانسیل الکتریکی ناشی از تجمع بار الکتریکی ثابت بر روی یک فرد که بر روی سطح یک پوشش  نساجی و لمینت راه می رود، است. این استاندارد برای کاربردهایی مانند صنایع الکترونیکی، پزشکی، دارویی و غیره که نیاز به کنترل بار الکتریکی ثابت دارند، مفید است. برای دسترسی به این استاندارد می توانید به صفحه این روش در سایت ایزو مراجعه کنید. 

ایزو یک سازمان بین المللی غیر دولتی است که از نمایندگان سازمان های ملی استاندارد از بیش از 160 کشور تشکیل شده است. ایزو در سال 1947 تاسیس شده و مقر آن در ژنو، سوئیس است. ایزو با همکاری کارشناسان مختلف، استانداردهای بین المللی داوطلبانه، مبتنی بر توافق و مرتبط با بازار را توسعه می دهد که نوآوری را حمایت می کند و راه حل هایی برای چالش های جهانی ارائه می دهد.

رسانایی در کف پوش ها

یکی از مفاهیمی که ممکن است با آنتی استاتیک اشتباه گرفته شود رسانایی در کف پوش ها است. به همین خاطر مناسب دیدیم که این مفهموم را نیز در این مطلب توضیح دهیم.پوشش‌های کف اتلاف‌کننده/الکترواستاتیک و پوشش‌های کف رسانای الکتریکی دو نوع پوشش مختلف برای کف محیط‌های صنعتی و تجاری هستند و در ارتباط با کنترل الکترواستاتیک و ایمنی الکتریکی در محیط کاری مورد استفاده قرار می‌گیرند. تفاوت اصلی بین این دو عبارت به شرح زیر است:

پوشش‌های کف اتلاف‌کننده/الکترواستاتیک:

این نوع پوشش‌ها معمولاً از موادی ساخته می‌شوند که رسانایی الکتریکی پایینی دارند (غیررسانا) و توانایی تخلیه و اتلاف بار الکتریکی را دارا هستند.
هدف از استفاده از این پوشش‌ها، کنترل الکترواستاتیک و جلوگیری از انتقال شارژهای ساکن در محیط کاری است. این می‌تواند به جلوگیری از آسیب به تجهیزات الکترونیکی یا ایجاد خطرات ناشی از شارژهای ساکن کمک کند.

پوشش‌های کف رسانای الکتریکی:

این نوع پوشش‌ها به عنوان رساناهای الکتریکی شناخته می‌شوند و دارای رسانایی الکتریکی قوی تری هستند.
هدف از استفاده از این پوشش‌ها، ایجاد یک مسیر رسانا برای جریان الکتریکی در محیط کاری است. این پوشش‌ها ممکن است در محیط‌هایی که نیاز به انتقال جریان الکتریکی دارند، مانند ایستگاه‌های برق یا کارخانه‌های الکتریکی، مورد استفاده قرار گیرند.
بنابراین، تفاوت اصلی بین این دو نوع پوشش کف در میزان رسانایی الکتریکی آن‌ها و هدف نهایی از استفاده از آن‌ها در محیط کاری است. پوشش‌های کف اتلاف‌کننده/الکترواستاتیک بیشتر برای کنترل و جلوگیری از انتقال بار الکتریکی و آسیب به تجهیزات الکترونیکی استفاده می‌شوند، در حالی که پوشش‌های کف رسانای الکتریکی برای مواقعی که نیاز به انتقال جریان الکتریکی دارند، استفاده می‌شوند.

در نهایت، برای انتخاب میزان رسانایی مناسب در کفپوش‌ها، به نیازهای خاص محیط کاری خود و مقررات مربوط به آن توجه کنید و در صورت لزوم با متخصصان مشورت کنید.

نماد و پیکتوگرام آنتی استاتیک

این نماد نشان می دهد که هر بار الکتریکی که ممکن است توسط یک فرد ایجاد شود مستقیماً از پوشش کف تخلیه می شود.

استاندارد انتی استاتیک در موکت ها و کفپوش های رویا

موکت ها و کفپوش های رویا استاندارد های لازم در خصوص آنتی استاتیک را دارا می باشند. برای اطمینان از این امر کافی است از تیم فروش شرکت رویا استاندارهای لازم را بخواهید. همچنین می توانید با مراجعه به صفحه ی محصول مورد نظر خود در سایت رویا ویژگی های فنی محصول، از جمله ویژگی آنتی استاتیکی آن را بررسی کنید. برای نمونه پس از مراجعه به صفحه موکت تایل بازالت در بخش ویژگی ها، این عبارت را می توانید بیابید: Permanent antistatic: ISO 6356, ≤2 kV. این عبارت بدین معنی است که بر اساس استاندارد ایزو 6356 این کفپوش از ویژگی کافی جهت آنتی استاتیک ثابت برخوردار است.

سوالات متداول در خصوص موکت آنتی استاتیک

موکت آنتی استاتیک چیست و چه ویژگی‌هایی دارد؟

موکت آنتی استاتیک یک نوع موکت است که طراحی شده تا انتقال و تخلیه شارژهای الکتریکی را کنترل کند. این موکت‌ها اغلب دارای رسانایی الکتریکی کمی هستند تا از ایجاد شارژهای ساکن جلوگیری کنند.

در چه مواقعی می‌توان از موکت آنتی استاتیک استفاده کرد؟

موکت آنتی استاتیک معمولاً در محیط‌هایی که تجهیزات الکترونیکی حساس وجود دارد، مانند ایستگاه‌های کاری، کارخانه‌های الکترونیکی، اتاق‌های سرور، واحدهای تولید نیازمند کنترل الکترواستاتیک استفاده می‌شود.

چرا موکت آنتی استاتیک در صنعت الکترونیک مهم است؟

موکت آنتی استاتیک در صنعت الکترونیک به دلیل کنترل شارژهای الکتریکی و جلوگیری از تخلیه آنها به تجهیزات الکترونیکی حساس که ممکن است به آسیب ببینند، بسیار مهم است. این موکت‌ها به حفظ ایمنی و عملکرد صحیح تجهیزات الکترونیکی کمک می‌کنند.

آیا موکت آنتی استاتیک معمولی با موکت‌های معمول متفاوت است؟

بله، موکت آنتی استاتیک با موکت‌های معمول متفاوت است. موکت‌های آنتی استاتیک طراحی شده‌اند تا ویژگی‌های رسانایی الکتریکی کمی داشته باشند تا از ایجاد شارژهای ساکن جلوگیری کنند، در حالی که موکت‌های معمولی این ویژگی‌ها را ندارند.

چگونه از آنتی استاتیک بودن موکت مطمئن شویم؟

در صورتی که موکت خود را برای یک پروژه ی بزرگ موکت خریداری می کنید بهتر است نمونه ای از موکت را در اختیار آزمایشگاه های تخصصی قرار داده تا بتوانند در این خصوص شما را مطمئن سازند. البته خرید از برند های معتبر مانند رویا و دریافت دیتاشیت های محصولات که ویژگی های دقیق فنی هر محصول در آنها نوشته شده معمولا کافی است.